การเก็บเกี่ยวผลผลิตไผ่
การเก็บเกี่ยวผลผลิตจากไผ่สามารถทำได้หลายรูปแบบ ขึ้นกับวัตถุประสงค์ เช่น เก็บหน่อเพื่อบริโภค–จำหน่าย, ตัดลำใช้ในงานก่อสร้าง–จักสาน, หรือใช้กิ่ง–เหง้าเพื่อขยายพันธุ์
การตัดหน่อ
- เริ่มตัดได้หลังจากปลูก 1.5–2 ปีขึ้นไป
- เก็บในช่วง ต้นฤดูฝน – ปลายฤดูฝน ซึ่งเป็นช่วงแตกหน่อมากที่สุด
- ตัดหน่อช่วงเช้าจะได้คุณภาพดี อย่าให้โดนแดด เพื่อลดการสูญเสียน้ำ
- ตัดหน่อสูง 20-60 ซม.แล้วแต่ชนิดไผ่
- ตัดหน่อ 60-70% ของปริมาณหน่อที่ออก
- หน่อเล็กตัดด้วยมีดสแตนเลส หน่อใหญ่ตัดด้วยเสียม
- ใช้มีดตัดให้ชิดพื้น (ไม่ให้ตัดลึกจนโดนเหง้า)
- หลีกเลี่ยงการเหยียบหรือหักหน่อจากโคน เพราะจะทำให้เหง้าเสียหาย
- คัดเลือกหน่อสมบูรณ์ ปลายแหลม เปลือกใส
การตัดลำไผ่
- ตัดลำที่อายุ 2.5 - 3 ปี เป็นช่วงที่เนื้อไม้แน่น แข็งแรง เหมาะกับงานโครงสร้างและจักสาน
- หากตัดอายุน้อยเกินไป ลำจะอ่อน เปราะ และหดตัวมากเมื่อแห้ง
- ตัดช่วงโคนติดพื้นให้ได้มากที่สุด
- ตัดลำไผ่ช่วงหน้าแล้งดีที่สุด
- ตัดลำปิดข้อทั้งโคนทั้งปลาย กันลำแตกช่วงขนย้าย
- คัดเฉพาะลำที่ตรง แข็งแรง ไม่มีรอยแตกหรือโรค
- ตัดเฉพาะลำแก่ในแต่ละกอ ไม่ตัดลำอ่อนหรือใหม่เกินไป
- หลังตัด ควรนำไปบ่ม หรือตากลดความชื้นก่อนใช้งานหรือส่งจำหน่าย
การตัดกิ่งชำ
- ตัดจากลำไผ่อายุ 8–12 เดือน (ยังเขียว ไม่แก่)
- ตัดเฉียงเล็กน้อยใต้ข้อล่างเพื่อให้ออกรากง่าย
- กิ่งชำที่ดีจะต้องมีตาสมบูรณ์ ไม่แห้ง ไม่บอด
- ควรตัดในช่วงเช้า และชำทันทีหรือแช่น้ำก่อนชำ หากไม่ใช้ทันที ควรเก็บในที่ร่มและพรมน้ำเป็นระยะ
- ตัดให้ติดลำต้นหรือติดข้อด้วยยิ่งดี
- ตัดกิ่งชำที่ไม่อ่อนเกินไป (กาบหลุด) และไม่แก่เกินไป (สีเริ่มเหลือง)
- ตัดใบออกให้หมดกันคายน้ำ
- ตัดยาว 3 - 4 ข้อ จากช่วงโคนกิ่ง
การขุดเหง้า
- ขุดเหง้า ควรเริ่มเดือนมีนาคม – พฤษภาคม
- ดินยังชื้น ขุดง่าย และเหง้ายังไม่หยุดเจริญเติบโต
- ลำที่ขุด ต้องเป็นลำของปีล่าสุด
- ใช้จอบหรือเสียมขุดลึกประมาณ 30–50 ซม. โดยรอบ
- เลือกเหง้าที่มี รากหลัก + ตา + หน่ออ่อน อย่างน้อย 1–2 ตา
- ตัดสูง 0.50 - 1.00 ม.
- ตัดใบออกให้หมด
- ตัดลำสูงจากข้อไม่เกิน 5 ซม.
- เหง้าที่ขุดแล้วควรชำทันที หรือคลุมวัสดุชื้นเพื่อป้องกันรากแห้ง
แนวทางการเพิ่มประสิทธิภาพ
- วางแผนตัดแบบหมุนเวียน แยกแปลงหรือหมุนกอ เพื่อไม่ให้กอใดกอหนึ่งโทรม
- จดบันทึกอายุลำ/หน่อ เพื่อใช้วางแผนเก็บเกี่ยวล่วงหน้า
- ใช้เครื่องมือที่ สะอาด คม และเหมาะสม เช่น มีดเคียว, เลื่อยญี่ปุ่น
- หากทำเชิงธุรกิจ ควรจัด พื้นที่พักผลผลิต (ตัด–ล้าง–บ่ม–บรรจุ) ให้เป็นระบบ
- เก็บหน่อเช้า–เย็น ใส่กระสอบ/ลังโปร่ง คลุมผ้าเปียกและแช่เย็นเพื่อยืดอายุ
- ตัดลำในช่วงเดือนที่เหมาะสม (เช่น ฤดูหนาว ลำจะแข็งแรง น้ำในลำต่ำ) เพื่อลดการหดตัว/บิดตัวหลังตัด